Một nghịch lý rất thực tế
Cuộc đời thường có những nghịch lý, tức những điều khó hiểu vì chúng xảy ra ngược lại với cách suy nghĩ hay lý luận bình thường. Có những nghịch lý ít xảy ra, nhưng có những nghịch lý luôn luôn xảy ra và hết sức thực tế trong mọi thời đại. Chẳng hạn trong những xã hội đầy bất công và đàn áp luôn luôn có tình trạng nghịch lý này, mà một nhà thơ (xin được dấu tên) diễn tả một cách biểu tượng, sâu sắc và ý vị trong bài thơ sau đây:
Chuyện của rừng
Bão táp nổi lên thật cuồng bạo
Rừng xác xơ cây cối ngả nghiêng
Đám cổ thụ giữa rừng khiếp vía
Cúi rạp mình rên rỉ van xin.
Bão vẫn cứ tung hoành ngang dọc
Bỏ ngoài tai những tiếng nỉ non
Mắt không thấy lệ rơi thống thiết
Đầm đìa trên nứt nẻ làn da.
Ở cuối rừng kìa một đám sậy
Mím chặt môi áp sát vào nhau
Mắt trừng lên nhìn thẳng mặt bão
Tay trong tay đảo chao chống chọi
*
Rồi bão lặng
Có eo óc một vài tiếng chim
Cỏ vật vờ dăm ba cánh bướm
Vội vàng cổ thụ lau nước mắt
Môi dúm dó cố nở nụ cười
Và đám sậy ngửa cổ nhìn mây
***
Trước những bất công đàn áp, những kẻ có quyền thế, những kẻ đáng kính đáng nể, có khả năng, có tiếng nói mạnh mẽ, những kẻ có bổn phận phải lên tiếng, những kẻ có thể thay đổi được tình huống thì lại khiếp vía trước bạo lực, không dám nói gì hay làm gì cả, đành chấp nhận cho bất công hoành hành. Nếu có những kẻ nào dám chống lại bạo lực, dám tố cáo bạo lực, thì những kẻ ấy rất nhiều khi lại nằm trong số những kẻ thấp cổ bé miệng, không có tiếng nói, không có thế lực hay một tấc sắt trong tay. Họ chẳng làm được gì ngoài việc cho những kẻ đàn áp biết sự sai trái của chúng. Làm như thế, họ phải sẵn sàng chấp nhận tất cả mọi hậu quả khủng khiếp có thể xảy ra cho họ, cho gia đình họ, bạn bè họ.
Thật là nghịch lý phải không? Tại sao những người có thế giá hơn họ, có tiếng nói mạnh mẽ hơn họ, những kẻ đáng lý phải lên tiếng chứ không phải họ, những kẻ nếu có lên tiếng cũng được an toàn hơn họ rất nhiều, và gây được ảnh hưởng to tát hơn họ biết bao, thì lại câm lặng như những kẻ hèn nhát? Tại sao thế?
Có phải vì những người này thấy mạng sống của họ quí giá hơn những người kia? Còn những người kia thì thấy mạng sống mình rẻ mạt nên sẵn sàng hy sinh? Có phải vì họ sợ bị tra tấn, đánh đập, tù đày, bị điều tra, sách nhiễu, quản chế tại chỗ? Hay vì họ còn có nồi cơm hoặc những điều kiện cần thiết để sống cần phải bảo vệ, không phải chỉ cho họ mà còn cho gia đình họ, hay những người họ có trách nhiệm bảo vệ, chăm sóc, giáo dục? Rất có thể, nhưng những kẻ thấp cổ bé miệng mà lên tiếng thì có nhiều nguy cơ phải chấp nhận đau thương như thế gấp trăm lần: cha mẹ còn sống phải lo lắng khổ sở, vợ con nheo nhóc lao đao, con cái mất học, mất việc làm, gia đình có thể tan rã!
Thật ra, ai cũng hết sức quí trọng và bảo vệ mạng sống mình! Có điều cũng khá dễ hiểu là những ai sống trên nhung lụa, đang được kẻ hầu người hạ, thì sợ chết, sợ đau, sợ khổ hơn những người khác rất nhiều. Và một nghịch lý nhỏ khác là trong số những người này, có nhiều người vẫn tự hào mình đang sống lý tưởng dấn thân, phục vụ, cho chân lý, công lý, người nghèo, nhân dân, theo chân giáo chủ này hay anh hùng nọ. Điều nghịch lý ở đây là: sợ chết sợ khổ như thế làm sao theo lý tưởng cao cả ấy được?
Họ còn sợ gì nữa? Có phải họ sợ phải xuống khỏi cái ghế đang ngồi mà họ đã phải bỏ ra bao công, bao của, bao thời gian mới trèo lên được? Hay là vì họ có một vài cái «tẩy» nào đấy phải tuyệt đối giữ bí mật? Công chúng biết được cái «tẩy» này thì họ chẳng còn mặt mũi nào mà tiếp tục ngồi trên cái ghế cao cả ấy, và lúc ấy nồi cơm nấu bằng gạo thơm của họ trên bếp cũng trở nên khê cháy chẳng ăn được. Vì thế, ai mà nắm được những cái «tẩy» ấy, thì có thể làm áp lực, tống tiền, thậm chí sai khiến họ được. Có phải vì thế mà họ đành phải im lặng, chịu đựng cho qua «truông»?
Còn những kẻ thấp cổ bé miệng, có thật là trong đám ấy có những người dám lên tiếng, dám nói sự thật, dám tố cáo bất công, dám bênh vực công lý, dám chống lại «bão», đang khi những kẻ quyền thế hơn lại phải im lặng không? Hiện nay họ là những ai? Đó là những Nguyễn Lân Thắng, Trương Văn Dũng, Bùi Tuấn Lâm, Đặng Đăng Phước, Trần văn Bang, hay những người phụ nữ chân yếu tay mềm như Phạm Đoan Trang, Hoàng Thị Minh Hồng Nguyễn Thúy Hạnh, v.v… Đặc biệt nhất là gia đình bà Cấn Thị Thêu, cả gia đình dám lên tiếng tố cáo những sai trái của bạo quyền bất chấp sau đó hầu như nhiều người chủ chốt trong nhà bị khủng bố, xách nhiễu, tù đày, đó là . những kẻ thấp cổ bé miệng nhất trong đám người dám lên tiếng ấy. Tất cả những con người can đảm ấy là những ngôn sứ cho sự thật, cho công lý của thời đại, bất chấp họ theo tôn giáo nào.
Nhưng cũng cần phải xét xem họ làm như thế là can đảm hay ngu xuẩn? Rất nhiều người khen họ là can đảm, nhưng cũng không ít người chê họ là ngu xuẩn! Kẻ khen người chê, ai cũng có lý của mình, tùy theo quan niệm và não trạng mà mỗi người có. Thật khó mà xác định được ranh giới giữa khôn ngoan và hèn nhát, giữa can đảm và ngu xuẩn! Biết bao người núp bóng hay nhân danh khôn ngoan để tha hồ mà hèn nhát! Họ hèn nhát nhưng lại cứ tưởng mình khôn ngoan! Nhưng cũng có biết bao kẻ bạo dạn chỉ vì «điếc không sợ súng»! Họ ngu xuẩn mà cứ tưởng mình can đảm! Liệu những người dám lên tiếng kia có phải là những kẻ «điếc không sợ súng»? Không phải đâu, vì ai trong bọn họ cũng đều nhìn thấy trước mắt những nghịch cảnh mà họ phải chấp nhận cho sự lên tiếng của họ! Nhiều người đang bị nghịch cảnh mà vẫn tiếp tục lên tiếng!
Những kẻ chỉ biết nghĩ tới quyền lợi của mình và gia đình mình chắc chắn sẽ cho họ là quá ư dại dột! Có rất nhiều trường hợp tương tự như thế trong lịch sử. Anh hùng ta ngày xưa chủ trương «châu chấu đá xe» là ngu xuẩn hay can đảm? Chắc chắn vẫn có những người cho họ là ngu xuẩn! Hãy xem: đang khi cả một phần ba thế giới tôn sùng và theo chân Đức Giêsu như gương mẫu của khôn ngoan và đức hạnh, thì vẫn có những Hêrôđê chê Ngài là dại dột (x. Lc 23,11), và trong đám dân chúng vẫn có những kẻ cho rằng Ngài bị «mát», bị «mất trí» (x. Mc 3,21)! Biết sao được?! Phải chấp nhận!
Những kẻ dám lên tiếng ấy dường như không sợ chết, không sợ tù, không sợ bị đau, không sợ tra tấn, không sợ người thân bị liên lụy, không sợ bị sách nhiễu, bị mất nồi cơm… Phải vậy chăng? Không phải đâu! Họ cũng sợ những thứ ấy không kém gì người khác. Giữa họ cũng có những người bản tính nhút nhát nên sợ những thứ ấy còn hơn những người bình thường khác!
Nhưng tại sao họ lại có vẻ như không sợ? Chính vì họ có một nỗi sợ khác lớn hơn: sợ phản bội lương tâm mình, sợ bị lương tâm cắn rứt, sợ bị lương tâm kết án là hèn nhát… Họ không chịu nổi những điều ấy. Song song với nỗi sợ cao cả ấy là tình yêu quê hương đất nước, yêu tôn giáo của mình, yêu đồng loại, và ý thức trách nhiệm của mình đối với những đối tượng mình yêu thương ấy: «Quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách» mà!
Họ ý thức hơn ai hết: sống là phải chọn lựa, mà chọn cái này rất nhiều khi lại phải từ bỏ cái kia, không chọn cả hai được! Cái tốt cái đẹp nào cũng đều phải trả giá mới có được! Lương tâm, tình yêu và ý thức trách nhiệm là những thứ mà họ quí nhất, muốn giữ được những thứ ấy, họ đành phải mất những thứ khác mà họ cũng hết sức yêu quí. Trước khi quyết định lên tiếng họ đã phải trầy da tróc vẩy tranh đấu kịch liệt với chính mình và họ đành chấp nhận thương đau khi phải hy sinh mất đi những thứ quí giá ấy.
Thế còn những người có thế giá, có tiếng nói, có bổn phận hay trách nhiệm phải nói phải làm, nhưng vì sợ hãi, sợ mất quyền lợi, sợ mất «ghế», sợ bị «lật tẩy» mà im lặng, họ có đáng trách không? Đáng trách thì vẫn đáng trách, nhưng thiết tưởng cũng còn có thể thông cảm và chấp nhận được, vì bản tính con người yếu đuối mà! Họ chỉ không làm điều mà đáng lẽ họ phải làm thôi! Hay họ quý trọng những quyền lợi, chức vụ, địa vị họ đang có hơn là lương tâm, tình yêu, trách nhiệm của mình!? Rất mong mọi người bao dung thông cảm cho họ. Trong Giáo Hội Công giáo, trong những Giáo Hội khác, tôn giáo khác và trong bất kỳ một tập thể nào, vẫn luôn luôn có những trường hợp tương tự.
Nhưng còn một hạng người nữa mà bài thơ trên chưa đề cập đến. Đó là những hạng người mặc dù biết rõ ai tốt ai xấu, ai lợi dân ai hại dân, nhưng chỉ vì chút ít hư danh hay quyền lợi chóng qua mà sẵn sàng làm tay sai, chỉ điểm, «ăng-ten», làm công cụ tiếp tay cho những kẻ áp bức, cho ngoại bang, cho kẻ thù của đồng bào mình, gây tai họa thêm cho đám dân lành đang chịu đủ mọi thứ thiệt thòi. Nếu họ không đủ can đảm để nói sự thật, để chống lại bất công bạo tàn, thì ít ra họ nên giữ im lặng hay chấp nhận «án binh bất động», như thế lại đỡ tội! Đằng này họ biết rõ sự thật, nhưng lại sẵn sàng nói sai, sẵn sàng làm chứng dối, sẵn sàng phản bội lương tâm! Họ biết rõ ai thiện ai ác nhưng lại sẵn sàng đồng lõa hoặc tiếp tay với tội ác!
Trong lịch sử Việt Nam, thời nào cũng có những tên Việt gian như thế! Trong lịch sử các nước, thời nào cũng có những tên Hán gian, Pháp gian, Mỹ gian… sẵn sàng tiếp tay cho kẻ thù của dân tộc mình, phản bội lại dân tộc mình! Trong lịch sử các tôn giáo thời nào cũng có những tên giáo gian! Những người này có thể xuất thân từ bất kỳ ngành nghề nào, cấp bậc nào trong xã hội hay trong các tôn giáo: từ những kẻ có quyền thế cao nhất trong xã hội đến những kẻ cùng đinh, từ những chức sắc cao cấp nhất trong các tôn giáo đến những tín đồ không tên không tuổi… Nếu không có những người này tiếp tay cho kẻ xấu, kẻ áp bức, cho ngoại bang, thì những thế lực ác ấy không thể làm gì được. Vì thế, họ cũng là những kẻ phạm tội ác, họ sẽ bị lịch sử lên án, tên tuổi họ sẽ bị những thế hệ mai sau khinh chê và phỉ nhổ cùng với các quan thầy của họ!
Rất mong bạn, người đang đọc bài này, và cả tôi, người viết bài này, không bao giờ ở trong số hạng người ấy!
Hãy xử sự làm sao để lúc nào chúng ta cũng có thể «ngửa mặt nhìn đời» một cách bình thản, không mặc cảm, không hổ thẹn. Hãy can đảm sống theo đòi hỏi của lương tâm mình!
Sự việc rồi sẽ kết thúc giống như đoạn cuối bài thơ của tác giả muốn dấu tên nói trên:
Rồi bão lặng
Có eo óc một vài tiếng chim
Cỏ vật vờ dăm ba cánh bướm
Vội vàng cổ thụ lau nước mắt
Môi dúm dó cố nở nụ cười
Và đám sậy ngửa cổ nhìn mây.
Nguyễn Chính Kết
